Δημοσίευμα

Δημήτρης Στεφανάκης, Πάντα η Αλεξάνδρεια, εκδ. Μεταίχμιο

Δεκαεπτά ολόκληρα χρόνια μετά το εμβληματαικό και διεθνώς βραβευμένο— Prix Méditerranée étranger (2011), Διεθνές Βραβείο Καβάφη (2011)— Μέρες Αλεξάνδρειας, κυκλοφόρησε από τις εκδ. μεταίχμιο το Πάντα η Αλεξάνδρεια, η πολυαναμενόμενη συνέχειά του. Ένα μυθιστόρημα, ωστόσο, το οποίο διαβάζεται και αυτόνομα, θέτοντας προβληματισμούς, από τις πρώτες κιόλας σελίδες, για την απώλεια ενός κόσμου, όπως τον γνωρίσαμε αλλά και την εσωτερική δύναμη του ανθρώπου να ξεπερνά αντίξοες συνθήκες στην αναμέτρησή του με τον χρόνο και την Ιστορία.

Για μια ακόμη φορά, η Αλεξάνδρεια του Δημήτρη Στεφανάκη δεν είναι απλώς ένα τοπόσημο, ένας αφηγηματικός χώρος, αλλά ένα κοσμολογικό αρχέτυπο. Μήτρα ιστορικών αντιφάσεων, όπου η ανάδυση της νεωτερικότητας συνυφαίνεται με την αποδόμηση της πολιτιστικής συνέχειας. Ο συγγραφέας προσεγγίζει την πόλη ως οντολογική μεταφορά της φθοράς και της αναδημιουργίας, την καθιστά ένα καίριο σημείο υπαρξιακής και πολιτισμικής αναζήτησης και προσπαθεί να αναδείξει τον συμβολισμό της στην αντίσταση κατά της φθοράς. Η Αίγυπτος του Νάσερ γίνεται ο καμβάς στον οποίο θα εκτυλιχθεί η σκληρή αντιπαράθεση της Δάφνης Χάραμη με την πραγματικότητα, ύστερα από τον θάνατο του πατέρα της και την απώλεια της περιουσίας της. Κι ενώ όλα γύρω της ανατρέπονται και βυθίζονται στο παρελθόν, ο Στεφανάκης ιχνογραφεί την προσωπική της πορεία προς τη λάμψη της ζωής δίνοντας ένα ακόμα εξαιρετικό μυθιστόρημα.

Κεντρικός χαρακτήρας του μυθιστορήματος η Δάφνη Χάραμη, η οποία αποτελεί ένα παράδοξο υποκείμενο. Είναι ταυτόχρονα το προϊόν μιας κοσμοπολιτικής διαλεκτικής και ταυτόχρονα το μέσον της υπέρβασής της. Η πορεία της είναι μια υπαρξιακή περιδίνηση ανάμεσα στην ανάμνηση του παρελθόντος και τη διεκδίκηση της ελευθερίας της. Η Δάφνη βρίσκεται σε διαρκή πάλη με την Ιστορία, σε μια εποχή όπου τα αφηγήματα του κοσμοπολιτισμού εξανεμίζονται ραγδαία υπό την πίεση του εθνικισμού και της ταξικής αντίφασης. Αδυνατεί να αποδεχθεί τη νέα της μοίρα και επιλέγει όλη της η ζωή να είναι μια υπαρξιακή πορεία ανατροπής. Αναζητά τη συμφιλίωση με το παρελθόν, αυτό συμβολίζει ο έρωτας της με τον Φιλίπ, γόνο της αντιμαχόμενης με τη δική της οικογένειας, για να μπορέσει να χαράξει τους δρόμους μιας πορείας, απαλλαγμένης από την τοξικότητα και τους περιορισμούς που επέβαλλε στο παρελθόν η κοινωνία. Πάνω σε αυτή τη σχέση ο Στεφανάκης «χτίζει» τους φιλοσοφικούς του στοχασμούς για τις συνθήκες που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι όταν αναμετρούνται με τους φραγμούς που θέτει η κοινωνία, τα στερεότυπα αλλά και η ίδια την εσωτερική τους παρόρμηση.

Η Δάφνη του είναι ένα παράδειγμα της ανθρώπινης ικανότητας να μετατρέπεται η φθορά σε εφαλτήριο αφθαρσίας με τον άνθρωπο να βρίσκεται στο επίκεντρο της Ιστορίας ως υποκείμενο που διαρκώς επινοεί νέους τρόπους υπαρκτικής αυτοδιάθεσης. Όπως και η ίδια η πόλη, αντιπροσωπεύει την έννοια του υποκειμένου ως ενός διαρκώς μεταβαλλόμενου φαινομένου. Το παρελθόν γίνεται το θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδομείται η ανθρώπινη ελευθερία. Και το θεμελιώδες ερώτημα που αναφαίνεται σε όλο το βιβλίο είναι: με ποιους μηχανισμούς ο άνθρωπος μπορεί να μετατρέψει, τελικά, την πτώση σε προσωπική αναδημιουργία. Πώς η αντίσταση στη φθορά οδηγεί σε μια αέναη επιστροφή στην ίδια τη ζωή; Και τι μένει όταν αυτό έχει συντελεστεί; Πώς διατηρούνται τα ίχνη των ανθρώπων στη συλλογική μνήμη;

«Οι άνθρωποι φεύγουν αργά ή γρήγορα και είναι ευτύχημα αν αφήσουν πίσω τους φωτογραφίες, επιστολές και ημερολόγια. Όσοι τους αναζητούν ύστερα στον κόσμο των ζωντανών, τους ξαναβρίσκουν στις λέξεις, στα χαμόγελα, στους μορφασμούς και σε κάποιες χειρονομίες της στιγμής προορισμένες για τη μικρή αιωνιότητα που αποκαλούμε ζωή», γράφει εγείροντας έναν υπαρξιακό προβληματισμό για την παροδικότητα της ανθρώπινης παρουσίας και την ανάγκη διατήρησης της μνήμης μέσα από ίχνη που διαπερνούν τον χρόνο, αφού ο θάνατος δεν διαγράφει απόλυτα την ύπαρξη, αλλά την ενσωματώνει στην αιωνιότητα. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με την ιστορική έκπτωση ενός τόπου. Τα ίχνη του παρελθόντος παραμένουν ορατά και καλούν όχι στον μαρασμό αλλά στην εκ νέου δημιουργία.

Η υφολογική προσέγγιση του Στεφανάκη είναι, για μια ακόμη φορά, ζυγιασμένη με ακρίβεια. Πολλές οι διακειμενικές συνομιλίες του με δημιουργούς εκλεκτικών συγγενειών, με χαρακτηριστικότερο τον Καβάφη. Η γλωσσική του αισθητική παραδίδει ένα κείμενο πυκνό και καλογραμμένο, ένα κείμενο που μετατρέπεται σε σύνδεσμο ανάμεσα στη λογοτεχνική αφήγηση και τη φιλοσοφική σκέψη, με τους στοχασμούς του συγγραφέα να προσφέρονται για αναγνωστικούς προβληματισμούς και να επηρεάζουν τη λειτουργία της αφήγησης.

Το Πάντα η Αλεξάνδρεια είναι ένας λεπταίσθητος στοχασμός στη μετάβαση και τη διαρκή εξέλιξη του ανθρώπου, στην αναγέννηση και στην ελπίδα, με τον Στεφανάκη να καταθέτει ένα μυθιστόρημα, μικρότερο σε έκταση, αλλά εξίσου σημαντικό και πολυεπίπεδο με το Μέρες Αλεξάνδρειας.
Τέσυ Μπάιλα - Literature.gr 

ΠΗΓΗ: https://www.literature.gr/panta-i-alexandreia-dimitris-stefanakis-ekdoseis-metaichmio/