Δημοσίευμα

Ο Δημήτρης Στεφανάκης παρουσιάζει στο ευρύτερο κοινό τον νέο του μυθιστόρημα, με τον αμφίσημο τίτλο Μινώταυρος από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Πρόκειται για ένα άψογα τυποτεχνικά βιβλίο, το οποίο φιλοδοξεί να μας ταξιδέψει σε μια μεγάλη αλλά πολύ ενδιαφέρουσα περιπέτεια στην Κρήτη κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, εκτεινόμενη μέχρι και τα μέσα του 20ού. Μόλις πιάσεις στα χέρια σου τον Μινώταυρο, προβάλλει ένα ιδιαίτερο εξώφυλλο, το οποίο πλαισιώνεται από έναν μίτο, που ξεκινά από το όνομα Μινώταυρος και καταλήγει στο όνομα του συγγραφέα, δημιουργώντας έτσι ένα προοιμιακό μεταλογοτεχνικό σχόλιο για το ίδιο το κείμενο αλλά και για τον συγγραφέα: ο μίτος είναι μια πρόκληση για εμάς τους αναγνώστες, ώστε να τον πάρουμε στα χέρια μας και να τον ξετυλίξουμε για να βρούμε την έξοδο από τον λαβύρινθο της ζωής, του χρόνου, της Ιστορίας. Ο συγγραφέας ως μονάδα είναι ο συνδετικός κρίκος του καθενός από εμάς με όλη την κοινωνία, ιδωμένης ως ένα ενιαίο σύνολο.

Ο Μινώταυρος εμπεριέχει εκ των προτέρων μια αποτροπαϊκή έννοια: είναι μια ειδεχθής μορφή –ή κατάσταση– που κυνηγάει τον άνθρωπο αδιάλειπτα και η οποία διακρίνεται από μια πρωτεϊκότητα στις εμφανίσεις της. Άλλοτε είναι ο σκληρός και αδυσώπητος Τούρκος δυνάστης, άλλοτε είναι οι αντιξοότητες της ζωής και της μοίρας, άλλοτε είναι τα ψυχολογικά απωθημένα και οι εμμονές των διαφόρων χαρακτήρων. Εδώ εμείς ως αναγνώστες, αλλά πρωτίστως οι ήρωες, είμαστε μπροστά σε έναν λαβύρινθο: αυτόν του χρόνου και της Ιστορίας. Ο λογοτεχνικός λόγος του Στεφανάκη είναι ο μίτος που βοηθά τον αναγνώστη, αλλά και ενδοκειμενικώς τους ήρωες, να υπερβούν σταδιακά τον δικό τους λαβύρινθο και να εντοπίσουν τη διέξοδο. Η διεπίδραση των ηρώων, μέσα από τις χρονικές και καταστασιακές αλλαγές που επισυμβαίνουν, οδηγεί βαθμιαία στην ταύτιση λογοτεχνίας και ιστορίας, αφού η μία αποτελεί προϋπόθεση της άλλης. Στο σημείο αυτό αξίζει να επαινέσουμε τις απαράμιλλης τεχνικής περιγραφές του Μεγάλου Κάστρου εκεί στα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά και το χειμαρρώδες ύφος της αφήγησης, που δεν αφήνει τίποτα απαρατήρητο ή ασχολίαστο, ολοκληρώνοντας έτσι τον διηγηματικό καμβά κάθε επεισοδίου.

Το βιβλίο διατρέχουν πολλές και ενδιαφέρουσες έννοιες και θέματα, αλλά αυτά που έχουν καταλυτική σημασία για την επίτευξη του κατάλληλου καλλιτεχνικού effect στην ψυχοσύνθεση του αναγνώστη είναι ο έρωτας και ο θάνατος. Ιδού δύο αποσπάσματα όπου ο συγγραφέας αναδεικνύει το αναπόφευκτο, το αδήριτο του θανάτου: Στην σελίδα 80:

Αλλά και οι φθισικοί, που πάλευαν με το μικρόβιο όλον τον χειμώνα, έφταναν στα όριά τους, και πολλοί από αυτούς, δίχως φαΐ να στυλωθούν και χωρίς το γιατρικό τους, έκαναν το «μεγάλο ταξίδι». Έτσι κι αλλιώς, οι οικείοι τούς είχαν ξεγράψει από καιρό και άκουγες, μερικούς να προφέρουν αυτήν την ανόητη μεγαλοστομία: «Οι νεκροί με τους νεκρούς». Λες και ο θάνατος δεν ήταν η μοίρα όλων αλλά ορισμένων που η ατυχία τούς όρισε να πεθάνουν για χατίρι των ζωντανών.

Και στην σελίδα 99:

Στη ζωή του ο άνθρωπος διασταυρώνεται συχνά με τον θάνατο, όπως μ’ έναν ανεπιθύμητο φίλο. Στο παραλήρημά του μάλιστα ξεγελιέται και του δίνει το χέρι για να τον περάσει απέναντι. Ξάφνου αλλάζει γνώμη και πασχίζει να ξεφύγει. Είτε όμως γιατί η λαβή του θανάτου είναι αναπόδραστη είτε γιατί ο μελλοθάνατος έχει εξασθενήσει από τη δοκιμασία, τίποτα δεν μπορεί να γίνει πια.

Και μεταβαίνουμε στο θέμα του έρωτα και συγκεκριμένα όταν η Μαργώ Μποτέλλη δεν έβλεπε τον Γιαννιό Αστάκη και νοσταλγούσε τις αλλοτινές έντονες στιγμές. Στη σελίδα λοιπόν 350:

Όσο διαρκεί ο έρωτας, αυτή η ενοποιός δύναμη, ο άνθρωπος ζει με την ψευδαίσθηση ότι φιλοξενεί μέσα του δύο υπάρξεις, τη δική του και του άλλου. Οικειοποιείται τις συνήθειες, τις σκέψεις και την καθημερινότητα του αγαπημένου προσώπου και δεν τις εγκαταλείπει ούτε μετά τον χωρισμό- κάτι που εξηγεί ως έναν βαθμό και την οδύνη του τέλους.

Όλα υπακούουν στην ιστορική νομοτέλεια. Στους Κρητικούς κυλά το «αίμα της Ιστορίας», όπως λέγει και ο Στεφανάκης. Η Ιστορία είναι η κατεξοχήν έκφραση του πνεύματος των Κρητικών, είναι οι μεγάλες στιγμές που η ομαδική ψυχή κορυφώνει τον ηρωισμό της και με τις υπεράνθρωπες θυσίες της πραγματώνει τα κατορθώματά της, τα «κλέα» της, για να χρησιμοποιήσουμε και μία έννοια από το έπος. Οι ηρωικές μορφές και τα γεγονότα του παρελθόντος είναι θρυλικά. Είναι τα πολύτιμα κληροδοτήματα μιας μακρινής εποχής. Αυτή η «κληρονομική μνήμη», για την οποία μιλάει ο συγγραφέας, είναι η χρονική διάσταση μέσα στην οποία πορεύονται οι πρωταγωνιστές του. Οι μικρές ιστορίες των ηρώων τοποθετούνται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, σε ένα μεγάλο ιστορικό σκηνικό που απλώνεται μπροστά τους και τους προκαλεί να αποδείξουν τις ικανότητές τους. Ευρισκόμαστε μπροστά σε μια Οδύσσεια παθών, σε μια δραματική αναπαράσταση προσωπικών περιπετειών, τοποθετημένων αριστοτεχνικά μέσα στον κειμενικό χωροχρόνο.

Επομένως, ο συγγραφέας μας είναι ο αυτόκλητος συντηρητής της ιστορικής μνήμης. Ο Μινώταυρος είναι οι προκλήσεις που παρουσιάζονται στον άνθρωπο κατά το διάβα του χρόνου και ο λαβύρινθος είναι ο ίδιος ο χρόνος. Ο Στεφανάκης εδώ τραγουδά για τους ήρωες και τα πάθη τους, και έτσι οι ήρωες ταυτίζονται με αυτόν. Ο κάθε ήρωας είναι και ένας ποιητής που έχει πολλά να πει για την τελετουργία της ζωής που οδηγεί στο φως. Αναδύεται έτσι ένας ηρωικός μύθος μέσα από τον Μινώταυρο, όπου το ιστορικό παρελθόν προβάλλει επικό και μεγαλειώδες, εξυπηρετώντας τις ανάγκες για μια ουσιαστικότερη ερμηνεία του κόσμου. Δραματοποιώντας βασικά ηθικά διλήμματα και προσφέροντας ευεργετική λύτρωση, ο Δημήτρης Στεφανάκης ανέδειξε σημαντικές πτυχές της ανθρώπινης υπόστασης. Το νέο του βιβλίο Μινώταυρος είναι η θύρα που μας οδηγεί σε έναν πολύμορφο και πολυκύμαντο κόσμο, στον οποίον υπάρχουν πολλά και αναπάντητα ερωτήματα, ποικίλες προκλήσεις αλλά και μια άφατη μαγεία.
Γιώργος Τ. Τσερεβελάκης

[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ.]

ΠΗΓΗ: https://frear.gr/?p=35024