Δημοσίευμα

«ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΕΥΤΥΧΙΑ» ΤΟΥ ΛΕΟΝΤΑ ΤΟΛΣΤΟΪ

Ο συγγραφέας Δημήτρης Στεφανάκης και υπεύθυνος της σειράς «Μεγάλες αφηγήσεις» γράφει για το κλασικό έργο του Τολστόι, ένα αριστουργηματικό πορτρέτο της συναισθηματικής εξέλιξης μιας γυναίκας.
«ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΕΥΤΥΧΙΑ» ΤΟΥ ΛΕΟΝΤΑ ΤΟΛΣΤΟΪ

Ο Τολστόι είναι από τους συγγραφείς που δημιουργούν αφηγηματική επικράτεια, και με την έννοια αυτή αποτελεί ένα σύνορο σε ό,τι θεωρούμε δέκατο ένατο αιώνα για το μυθιστόρημα και τη λογοτεχνία. Από την επικράτεια του κόμη Τολστόι απέδρασε ίσως μόνο ο Ντοστογέφσκι. Σε κάθε περίπτωση, το μέγαρο που οικοδόμησε με το έργο του ο ρώσος αριστοκράτης ήταν ορατό από κάθε γωνιά του εικοστού αιώνα. Κανείς, ούτε καν ο «πατροκτόνος» Ναμπόκοφ, δεν τόλμησε να φανεί επικριτικός απέναντι σε αυτόν τον θεό της λογοτεχνίας.
Το μυστικό της καθολικής αποδοχής του βρίσκεται ασφαλώς στο γεγονός ότι πρώτος ο ίδιος δεν θα συγχωρούσε ποτέ αδυναμίες στο έργο του. Από την απόλυτη ισορροπία στην Άννα Καρένινα και τη φιλοσοφική πυκνότητα στον Θάνατο του Ιβάν Ιλίτς ο αναγνώστης του Τολστόι οδηγείται εκστασια­σμένος στη μυθιστορηματική βίβλο του δέκατου ένατου αιώ­να, που δεν είναι άλλη από το Πόλεμος και ειρήνη.
Η Οικογενειακή ευτυχία, νουβέλα της συγγραφικής νιότης του Λέον Τολστόι, εμπεριέχει σπουδές για τα κατοπινά του αριστουργήματα. Μέσα στις σελίδες της και στη σχεδόν θεα­τρική πλοκή της ο αναγνώστης δεν μπορεί να μην αναγνωρίσει τον δημιουργό της Άννας, του Λέβιν, του Ιβάν Ιλίτς και του Πιερ Μπεζούχοφ. Ο Τολστόι αναζητά εδώ πρώτη φορά το εκτόπισμα του έρωτα, της φιλίας, της τρυφερότητας και της οικογενειακής ευτυχίας στην καθημερινότητα των συγχρόνων του. Με τον τρόπο αυτόν, όπως ακριβώς συμβαίνει με κάθε μείζονα συγγραφέα, συλλαμβάνει τον ίδιο τον άνθρωπο κάθε εποχής, κάθε κοινωνικής βαθμίδας.
Στην Οικογενειακή ευτυχία ο Τολστόι επιστρατεύει τη γυναίκα-αφηγητή, και πρέπει να του αναγνωρίσει κανείς αυτή του την τόλμη στον βαθμό που κατορθώνει να φωτίσει επαρκώς πολλές από τις αθέατες πτυχές του θηλυκού κόσμου. Ο έρωτας, ως γενεσιουργός δύναμη των πάντων, έχει εκείνη την αβίαστη εξέλιξη που παρουσιάζει η πραγματικότητα σε όλο το έργο του. Η αφύπνιση της αγάπης, αγάπης που θα οδηγήσει στην ποιοτική αλλαγή της ζωής της ηρωίδας, περιγράφεται με γεωμετρική ακρίβεια.
Η Μάσα, ασφαλώς, δεν είναι Άννα, γιατί ο ίδιος ο συγγραφέας δεν είναι ώριμος και έτοιμος για το magnum opus. Χωρίς το μεταφυσικό μεγαλείο της Καρένινα, η πρώιμη πρωταγωνίστρια του Τολστόι φαντάζει άγουρη και αδέξια, την καθοδηγεί όμως το σίγουρο χέρι του δημιουργού της, και ήδη από τα πρώτα κεφάλαια έχει κερδίσει τη μάχη των εντυπώσεων. Μέσα από τα μάτια της ο αναγνώστης θα μπορέσει να δει κάτι περισσότερο από τον συμπαθή Σεργκέι Μιχάηλιτς, από την ανία της επαρχιακής ζωής αλλά και την ατμόσφαιρα της Πετρούπολης και των ονομαστών λουτροπόλεων της εποχής. Θα δει τον κόσμο όλο, έτσι όπως μόνο ένας Τολστόι μπορεί να παρουσιάσει.
Ταυτόχρονα όμως η αγάπη είναι ένα παιχνίδι παρανοήσεων, και συχνά πυροδοτεί μια ζήλια εξίσου αδικαιολόγητη όσο και καταστροφική. Ο συζυγικός βίος, μας λέει ο Τολστόι, ακόμα και αν θεμελιώνεται στον έρωτα, είναι μια εύθραυστη ισορροπία από επιθυμίες που καταπιέζονται, από συμπλέγματα που καιροφυλακτούν. Η ζυγαριά της συμβίωσης εύκολα διαταράσσεται και τότε όλα μπορούν να συμβούν. Η πραγματική αγάπη ωστόσο, όσο κι αν δοκιμάζεται, έχει τον τρόπο της να διασώζεται μέσα από διαδοχικές μεταλλάξεις. Ο ερωτευμένος Σεργκέι Μιχάηλιτς παραδίδει μαθήματα συζυγικής αφοσίωσης και κρατά σταθερά το πηδάλιο στο σκαρί της οικογενειακής ευτυχίας. Η Μάσα, πολιορκημένη από την πλήξη, ενδίδει στιγμιαία στο φιλί του «ξένου». Η συνέχεια στη νουβέλα αποτελεί κατά μίαν έννοια ανατροπή, που όμως εξηγείται από την εξομολογητική διάθεση της ηρωίδας και του συζύγου της. Στην ουσία, τίποτα δεν μένει ανεξήγητο στη νουβέλα του Τολστόι και, ταυτόχρονα, όλα παραμένουν αινιγματικά συντείνοντας στην αναγνωστική μαγεία.
Από την Οικογενειακή ευτυχία και μετά, ο Τολστόι θα οικοδομήσει τους καθεδρικούς του ευρωπαϊκού μυθιστορήματος που όλοι γνωρίζουμε. Θα στοχαστεί για τον θάνατο, για τον έρωτα, για τη θέση της γυναίκας, για τη θρησκεία και τις ιδεολογίες, για την πολιτική επικαιρότητα και την Ιστορία. Θα ανοίξει πόλεμο με τον ίδιο τον Θεό και τον κόσμο που δημιούργησε, έτσι όπως πρέπει να κάνει πάντα ο μεγάλος μυθιστοριογράφος. Κοντολογίς, θα έχει εκείνη την ανεπανάληπτη πορεία μπροστά στην οποία δεν μπορούμε παρά να υποκλιθούμε.
Δεν θα πρέπει όμως να λησμονούμε πως όλα ξεκίνησαν με αφηγήματα όπως η Οικογενειακή ευτυχία, όπερ σημαίνει ότι, αν θέλει κανείς να κατανοήσει την τολστοϊκή κοσμογονία, θα πρέπει να πιάσει τον μίτο της δημιουργίας από την αρχή και να τον ξετυλίξει με τον τρόπο που θα επιθυμούσε ο ρώσος παραμυθάς. Στον βαθμό άλλωστε που τα βιβλία ενός συγγραφέα συνομιλούν μεταξύ τους, έχει ενδιαφέρον να αντιληφθεί κανείς πώς ο νεανικός ενθουσιασμός και η ευαισθησία του ρώσου μετρ εξελίχθηκαν σε λογοτεχνική μεγαλοφυΐα. Ο εξοικειωμένος αναγνώστης θα έχει την εντύπωση πως σε κάθε αράδα θα ανοίξει αίφνης η πόρτα και θα μπει φουριόζος ο τολστοϊκός θίασος με επικεφαλής την Άννα Καρένινα και τον εραστή της, ή τον ζηλότυπο Π. της Σονάτας Κρόιτσερ, ή ακόμα την ταπεινή Γεκατερίνα Μάσλοβα. Είναι πολλές οι εκδοχές της τραγωδίας που δημιουργεί ο αδάμαστος έρωτας. Είναι πανύψηλοι οι φράχτες της κοινωνικής ηθικής που ανακόπτουν τα πιο έντονα πάθη.
Στο τέλος αυτής της ιστορίας που συγκινεί με την ευαισθησία και την τρυφερότητα των ηρώων της οφείλουμε να παραδεχτούμε πως ο Τολστόι κατάφερε να δημιουργήσει μια χυμώδη νουβέλα γεμάτη συναρπαστικές ιδέες με πυρήνα ένα κοινότοπο ρομάντζο. Μήπως όμως αυτό δεν είναι το μεγαλείο των δημιουργών; Κάποτε θα πρέπει να μας αποκαλύψουν τον τρόπο με τον οποίο πλάθουν αριστουργήματα από το τίποτα. Επειδή όμως δεν βρίσκονται κοντά μας, κι επειδή, ούτως ή άλλως, κανείς τους δεν θα μαρτυρούσε το πολύτιμο μυστικό, αξίζει τον κόπο να προσπαθήσουμε να το ανακαλύψουμε μόνοι μας με την ανάγνωση έργων όπως η Οικογενειακή ευτυχία.
Δημήτρης Στεφανάκης

Αναρτήθηκε από: Dimitris Stefanakis

Ο Δημήτρης Στεφανάκης γεννήθηκε το 1961. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Είναι συγγραφέας δώδεκα μυθιστορημάτων και ενός δοκιμίου. Έχει... Διαβάστε περισσότερα...

Comments - Σχόλια

Share this Post:

Συνεχίστε την ανάγνωση...