Δημοσίευμα

Είναι σχεδόν βέβαιο πως αν ο Τόμας Μαν ήταν Ιταλός και επιχειρούσε να γράψει το Μαγικό βουνό, θα κατέληγε να γράψει ένα μυθιστόρημα σαν τον Μακαρίτη Ματία Πασκάλ, όσο βέβαιο είναι ότι ο Λουίτζι Πιραντέλο, ακόμα και αν δεν εμπνεύστηκε από τον Παίκτη του Ντοστογιέφσκι την περίφημη σκηνή στο καζίνο που βάζει κυριολεκτικά… φωτιά στην ιστορία του, δανείστηκε λίγο από το ψυχογραφικό τσαγανό του Ρώσου. Σκέφτομαι πως ο Λουίτζι Πιραντέλο γράφει το μυθιστόρημά του στο λυκαυγές του εικοστού αιώνα εν μέσω πραγματικής κοσμογονίας στην παγκόσμια λογοτεχνία. Δεν είναι ακόμη ο διάσημος δραματουργός τού Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα ή του Απόψε αυτοσχεδιάζουμε. Είναι ένας τρομαγμένος νεαρός που βγαίνει από την τραγωδία της οικογενειακής χρεοκοπίας και από τη βαθιά κατάθλιψη, κι αντί να αυτοκτονήσει επιλέγει να γράψει ένα μυθιστόρημα που τελικά θα τον κάνει γνωστό στο πλατύ κοινό και θα του ανοίξει το παράθυρο της λογοτεχνικής αθανασίας.
Αν επιχειρήσει κανείς να αναλύσει τον πεζογράφο Πιραντέλο στα εξ ων συνετέθη, εύκολα θα διαπιστώσει πως διαθέτει τα στοιχεία ενός έξοχου μυθιστοριογράφου της εποχής του. Το παιχνίδι του φιλοσοφικού στοχασμού και της διακειμενικότητας το παίζει άριστα και ξέρει πώς να αναμετρηθεί με τα θέματα που θα απασχολήσουν τον άνθρωπο του εικοστού αιώ­να: ο θάνατος, η φάρσα της ζωής, το ζήτημα της ταυτότητας και της ελευθερίας του ατόμου, η ανθρώπινη επινοητικότητα και τα όρια που θέτουν οι περιστάσεις είναι μόνο μερικά από τα ερωτήματα που θέτει η μικρή οδύσσεια του Ματία Πασκάλ, ζητώντας απαντήσεις από τον ίδιο τον αναγνώστη.
Ο σικελός νομπελίστας από το Αγκριτζέντο με την πλούσια μεσογειακή φλέβα αναδιανέμει τα προαιώνια επεισόδια της ανθρώπινης περιπέτειας, που λίγο πολύ παραμένουν ίδια σε κάθε αιώνα, σε κάθε πολιτισμό. Ο Ματία Πασκάλ είναι ένας ευφάνταστος Οδυσσέας που συναντά τους δικούς του Λαιστρυγόνες και την Κίρκη, χωρίς την ψευδαίσθηση ότι επιστρέφει στην Ιθάκη, στον θρόνο και στην Πηνελόπη του. Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι εξορισμένος από τα βασίλεια του μύθου κι ωστόσο αποδεικνύεται εξίσου πολυμήχανος, όταν παραστεί ανάγκη να περάσει μέσα από συμπληγάδες.
Ο Πιραντέλο στοχάζεται με φιλοτιμία πάνω στο θαύμα της φύσης που μόχθησε αιώνες και αιώνες για να ανέβει τις βαθμίδες από το σκουλήκι στον άνθρωπο, σε αυτό το κτήνος που σκοτώνει, κλέβει ή ψεύδεται, αλλά μπορεί ταυτόχρονα να συνθέσει τη Θεία Kωμωδία, κι ύστερα αίφνης επιστρέφει στο μηδέν. Διερωτάται πού βρίσκεται η ψυχή και ψέγει την επιστήμη όταν εκείνη θέλει να ασχολείται μόνο με τη ζωή. Ο ίδιος πιστεύει πως «δεν μπορούμε να καταλάβουμε τη ζωή αν με κάποιον τρόπο δεν εξηγήσουμε τον θάνατο!».
Ο κυρίαρχος αντικατοπτρισμός του «μακαρίτη» Ματία Πασκάλ πάνω στον Αντριάνο Μέις αλλάζει προσωρινά τα δεδομένα, ωστόσο αυτή η διπλοπροσωπία έχει τα όριά της, όπως αποδεικνύουν τα επεισόδια με τα κλεμμένα χρήματα και τη μονομαχία. Η επιστροφή του κεντρικού ήρωα στην προηγούμενη ζωή του είναι μια αυτογνωσία, στον βαθμό που ο Ματία αντιλαμβάνεται ότι κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από τον εαυτό του και από τις συμβάσεις που διαμορφώνει η πραγματικότητα για τον καθένα μας.
Στη μυθιστορηματική διαδρομή από το Α έως το Ω της ιστορίας που αφηγείται ο Πιραντέλο, ερωτοτροπεί συνεχώς με το αφηγηματικό παράλογο, ενώ κουβαλά, χωρίς ίσως να το αντιλαμβάνεται κι ο ίδιος, κάτι από την ανεμελιά και την αυτοσχεδιαστική διάθεση του Θερβάντες ή του Σαίξπηρ. Είναι επίσης ορατή η πρόθεσή του να ποικίλλει κάθε φορά τα αφηγηματικά μέρη με εμβόλιμα σχόλια και δοκιμιακές ψηφίδες, καθώς και διακειμενικές αναφορές, με τις οποίες κλείνει το μάτι στον αναγνώστη. Μην ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε τότε στην αρχή του εικοστού αιώνα. Έχει προηγηθεί ο θρίαμβος του ρεαλιστικού μυθιστορήματος κι όλοι αντιλαμβάνονται ότι, αν θέλουν να δώσουν συνέχεια στο θαύμα της αφήγησης, θα πρέπει να επινοήσουν καινούργια εργαλεία προκειμένου να πουν την ιστορία τους. Παρότι η δόξα του σικελού νομπελίστα ως δραματουργού επισκίασε αυτή του μυθιστοριογράφου, καλό θα είναι να θυμόμαστε ότι ο Μακαρίτης Ματία Πασκάλ του Λουίτζι Πιραντέλο είναι μάλλον το σημαντικότερο ιταλικό μυθιστόρημα στο πρώτο ήμισυ του εικοστού αιώνα, με τον τρόπο που είναι ο Γατόπαρδος του Λαμπεντούζα για το δεύτερο μισό. Αν συγκρίνουμε αυτά τα δύο αριστουργήματα από αφηγηματική σκοπιά, δεν μπορούμε παρά να αναγνωρίσουμε πως το μυθιστόρημα του Πιραντέλο είναι πιο ρηξικέλευθο από του Λαμπεντούζα, μολονότι γράφτηκε πενήντα χρόνια νωρίτερα.
Σε όλο το κείμενο είναι εμφανής η ανάγκη του Πιραντέλο να απαλλαγεί από τα αφηγηματικά δεσμά κι απολαμβάνει αυτή την ελευθερία όπως ακριβώς την εκφράζει: «Ελεύθερος! έλεγα ακόμη· μα είχα αρχίσει κιόλας να μπαίνω στο νόημα και να υπολογίζω τα όρια αυτής της ελευθερίας μου. Να, ελευθερία σήμαινε λόγου χάριν να μένω το βράδυ εκεί μπροστά στο παράθυρο και να αγναντεύω το ποτάμι που κυλούσε μαύρο και βουβό ανάμεσα στα καινούργια του αναχώματα...».
Κι αυτή ακριβώς την ελευθερία αναζητούσε σε όλη του τη ζωή, είτε ως πεζογράφος είτε ως δραματουργός, ο ιδιοφυής Σικελός, που φέρεται να υπερηφανεύεται για τις ελληνικές του ρίζες!
Δημήτρης Στεφανάκης

ΠΗΓΗ: https://www.metaixmio.gr/el/ο-μακαριτησ-ματια-πασκαλ-του-λουιτζι-πιραντελο

Δείτε το βιβλίο «Ο μακαρίτης Ματία Πασκάλ»