Δημοσίευμα

ΘΑΝΑΤΟΣ – Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΞΕΝΟΣ
Για λίγα πράγματα ο άνθρωπος μιλά τόσο σοβαρά όσο για τον θάνατο. Ίσως γιατί στην ουσία δεν ξέρει για τι ακριβώς μιλά. Ο θάνατος, αυτός ο ξένος, που σκιάζει τις αφηγήσεις των ζωντανών, είναι η πύλη μπροστά στην οποία σταματά κάθε φαντασία. Όσα και αν αφηγηθούμε για λογαριασμό του δεν είναι παρά αβάσιμες εικασίες.
Στη λογοτεχνία ο θάνατος είναι μια από τις δύο θεότητες – η άλλη είναι ο έρωτας. Λατρεύεται ανεξαιρέτως από ποιητές και πεζογράφους που πασχίζουν να τον περιγράψουν, καθώς έρχεται και εγκαθίσταται πάνω στα σώματα, δίνοντας το σύνθημα για τη μακάβρια αποσύνθεση.
Στη νουβέλα του Ο θάνατος του Ιβάν Ίλιτς, ο Τολστόι συνθέτει το κύκνειο άσμα ενός ανθρώπου που αρχικά φαντάζει αδιάφορος ίσως και αντιπαθής στα μάτια μας. Ο αγώνας του να κρατηθεί στη ζωή, όπως πασχίζει κανείς να πιαστεί από ένα κλαδί καθώς τον παρασύρουν τα νερά του ορμητικού ποταμού, δεν τον καθιστά περισσότερο συμπαθή. Ο άρρωστος πρωταγωνιστής φαντάζει ενοχλητική παραφωνία που κλονίζει την πεποίθηση άκρας υγείας του αναγνώστη. Ο χαμός του θα είναι μια ανακούφιση λες και πρόκειται για τον τελευταίο άνθρωπο που θα αποβιώσει στον κόσμο, την τελευταία ψυχή που θα απαιτήσει να πάρει μαζί του ο Χάροντας. Σαν να μην είναι ο θάνατος η κοινή μοίρα μας αλλά ένα μεμονωμένο ριζικό ενός πλάσματος που θα πληρώσει με τον αποθαμό του τη ζωή όλων των άλλων. 
Ο Τολστόι έχει ήδη αρχίσει να στοχάζεται τον θάνατο από την Άννα Καρένινα –οι σκέψεις του Λέβιν μπροστά στον αδελφό του που ψυχορραγεί– κι αυτό αποδεικνύει ακόμη μια φορά πως τα μείζονα θέματα οι συγγραφείς τα πραγματεύονται ξανά και ξανά, από το ένα βιβλίο στο άλλο.
Η μεταφυσική διάσταση του Ρώσου έρχεται σε αντίθεση με την ποιητική της αποσύνθεσης που μόνο ένας Σαίξπηρ θα μπορούσε να αποδώσει με τόσο έξοχο τρόπο.
Η διαδρομή που ακολουθούν τα απομεινάρια ενός βασιλικού σώματος, χάρη στο σκουλήκι το οποίο έχει προηγουμένως καταφάει την άψυχη σάρκα κι έγινε στη συνέχεια δόλωμα για το ψάρι που θα καταλήξει στα έντερα ενός ζητιάνου, αποτελεί αδιαμφισβήτητη διαπίστωση.
Ανάμεσα στις δύο αυτές εκδοχές, χωρούν, νομίζω, όλα όσα έχει πει κατά καιρούς η λογοτεχνία για τον θάνατο: το «φάντασμα» του συνταγματάρχη Σαμπέρ, το έγκλημα του Ρασκόλνικοφ, ο μακαρίτης Ματίας Πασκάλ, ο αυτόχειρας Σέπτιμους, ο καταδικασμένος Μερσώ… 
Δεν πρέπει να ξεχνάμε, και κυρίως δεν πρέπει να το ξεχνούν όσοι γράφουν λογοτεχνία, ότι ο θάνατος με όλο το μυστήριο που κουβαλά είναι ένας τρόπος για να εξελίσσεται ο κόσμος μέσα από τη διαδοχή των γενεών. Υπό αυτή την έννοια είναι κι ένας τρόπος απονομής δικαιοσύνης.
Δημήτρης Στεφανάκης, Πώς η λογοτεχνία σού αλλάζει τη ζωή, από τις εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ